Podhale to jeden z najbardziej malowniczych zakątków Polski. Nie można się zatem dziwić, że jest tak chętnie odwiedzany przez turystów. Jednak to miejsce to nie tylko górskie szlaki i urokliwe widoki. Ten region znany jest przede wszystkim z odrębności kulturowej i bogatego folkloru, a to, jeszcze bardziej podnosi jego atrakcyjność.

Podhale- jego położenie i nazwa

Podhale to region geograficzny leżący u podnóża Tatr. Ta rozciągająca się pomiędzy pasmami górskimi i poprzecinana licznymi potokami kraina swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznemu położeniu. Region ten rozpościera się bowiem pod górskimi pastwiskami, które w gwarze jego mieszkańców nazywane są halami. Nazwa Podhala wywodzi się zatem od jego położenia.

Historia i pochodzenie kultury góralskiej w Zakopanem

Historia i pochodzenie kultury góralskiej w Zakopanem to niezwykle ciekawy i obszerny temat. Warto poznać, choć jego podstawy, co z pewnością będzie pomocne, żeby lepiej zrozumieć miejscowy folklor i tradycje kultywowane przez mieszkańców.

Górale zamieszkujący Zakopane i inne miasta tego region mają swoją odrębność kulturową, którą można zauważyć w niemal wszystkich dziedzinach ich życia. Charakterystyczny ubiór, muzyka, tryb życia, gwara góralska, a nawet styl architektoniczny budynków, w których mieszkają górale podhalańscy, zdecydowanie wyróżniają ich wśród innych nacji. Kultura góralska nie wzięła się znikąd. Ukształtowała ją między innymi historia tego regionu.

Rejon Podhala, a w szczególności Zakopane, w XIX wieku było ostoją patriotyzmu. Zamieszkujący go górale podhalańscy ostro sprzeciwiali się systemowi feudalnemu. Zacięcie walczyli o wolność od pańszczyzny. Podhale było też regionem, w którym można było się ukryć przed prawem. To właśnie walka górali o swoje prawa, ich lojalność i honorowość wobec współbratymców, ale też zamiłowanie do zabawy stworzyły mocne fundamenty ich odrębności kulturowej.

O historii i pochodzeniu kultury góralskiej można się wiele dowiedzieć, odwiedzając jedno z muzeów, jakie znajdują się w Zakopanem. Zgromadzono w nich liczne eksponaty, fotografie i inne materiały, dzięki którym można bliżej poznać niezwykle ciekawą historię górali podhalańskich.

Kultywowanie dziedzictwa góralskiego- rola muzeów i instytucji kultury

Liczne ośrodki kultury oraz muzea obecne na Podhalu pełnią kluczowe zadanie w kultywowaniu dziedzictwa górali podhalańskich. To dzięki tym instytucjom możemy się dowiedzieć, jak przed wiekami wyglądało ich życie i obyczaje, a także, czym tak naprawdę na co dzień się zajmowali.

W podhalańskich muzeach znajdziemy mnóstwo ciekawych eksponatów. Instrumenty muzyczne, rzeźby, ceramika, tradycyjne stroje i inne, zgromadzone tam przedmioty wyraźnie pokazują odrębność kulturową Podhalan. Takie relikwie z przeszłości znaleźć można także w wielu góralskich domach. To najlepszy przykład na to, jak dużą uwagę przywiązują oni do tradycji, która jest przekazywana z pokolenia na pokolenie.

Kiedy planujemy odwiedzić Zakopane, czy też inną miejscowość na Podhalu warto wybrać się do jednego z muzeów, znajdujących się w tym mieście. Taka wizyta z pewnością pomoże lepiej zrozumieć kulturę i historię podhalańskich górali, poznać ich folklor i tradycje.

Etniczna tożsamość górali- dyskusje i kontrowersje wokół tematu

Tożsamość etniczna podhalańskich górali kształtowała się przez wieki. Niewątpliwie wpływ na nią miało wiele czynników, między innymi średniowieczne osadnictwo. Również wędrujące plemiona pasterzy wołoskich, które w XV wieku napływały na Podhale, znaczącą na nią oddziaływały. Ich kultura i obyczaje mieszały się z rolniczymi tradycjami ówczesnych górali zamieszkującymi ten region i przyczyniły się do ukształtowania etnicznej tożsamości górali. Wpływ na nią miał również folklor sąsiadujących z Podhalem Państw. W góralskiej gwarze wyraźnie słychać zapożyczenia z innych języków. Również muzyka i taniec charakterystyczny dla tego regionu, ma pewne cechy wspólne z innymi nacjami.

Tradycja, folklor, muzyka, taniec, gwara góralska to wspólne cechy, którymi wyróżnia się ta wyjątkowa grupa etniczna. Świadczą one o jej odrębności kulturowej. Są kluczowym elementem, który trwale ją jednoczy. Jednak nie da się zaprzeczyć, że etniczna tożsamość górali ewaluuje i pewnych zmian nie da się zatrzymać. Dlatego właśnie tak ważne jest kultywowanie tradycji i przekazywanie następnym pokoleniom kulturowego dziedzictwa.

Charakterystyczne elementy stroju góralskiego i ich symbolika

Charakterystyczny góralski strój, to coś, co wyróżnia górali podhalańskich. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu, ówcześni mieszkańcy Podhala ubierali się tak na co dzień. Dziś tradycyjny ubiór zakładają z okazji świąt i podczas najważniejszych uroczystości rodzinnych, ale też państwowych. Męski strój to kilka istotnych elementów garderoby:

• płócienna koszula z metalową spinką
• jasne portki z czarnymi lampasami i parzenicami wyhaftowanymi na udach
• haftowany serdak zapinany na skórzane zapięcia
• cucha, czyli zdobiony lamówkami i wypustkami płaszcz
• opasek- skórzany pas guzikami lub klamrami
• filcowy kapelusz ozdobiony muszelkami

Niektóre z elementów męskiej garderoby mają symboliczne znaczenie. Spinka do koszuli była zwykle zrobiona z mosiądzu. Srebrna, czy też złota świadczyła o zamożności górala. Swoją symbolikę ma również skórzany pas. Wąski noszony był przez wszystkich, ale szeroki, zaopatrzony w guziki lub klamry, był zarezerwowany wyłącznie dla juhasów. Charakterystycznym elementem męskiego stroju jest także ciupaga. Niegdyś służyła ona do obrony, dziś można ją głównie zobaczyć, kiedy górale tańczą "zbójnickiego".

Kobiecy strój składa się z perkalowej koszuli, długiej spódnicy z szerokim fałdami i kolorowego, sznurowanego z przodu gorsetu. Tradycyjny elementem ubioru góralki jest także chusta z frędzlami, tak zwana "smatka". Okrywa się nią ramiona, a podczas chłodów głowę. Ważnym detalem kobiecego stroju są korale. Zazwyczaj zakłada się kilka ich sznurów. Najcenniejsze są te, wykonane z naturalnego korala. Górale na nogi zakładają skórzane kierpce, charakterystyczne obuwie dla rejonu Podhala.

Góralska muzyka i taniec- tradycyjne formy rozrywki w Zakopanem

Muzyka góralska to kolejny element, który wyróżnia mieszkańców Podhala. W tym regionie Polski jest ona tak charakterystyczna i trudno jej nie skojarzyć z tą grupą etniczną. Góralskie kapele składają się z kilku muzyków, którzy grają na różnych instrumentach smyczkowych. Głównym instrumentem są pierwsze skrzypce. Najczęściej towarzyszą im sekundy, czyli drugie skrzypce, a także basy.

Góralską muzykę słychać na całym Podhalu. Jest ona atrakcyjną formą rozrywki dla turystów licznie odwiedzających Podhale. Nie może jej także zabraknąć podczas różnego rodzaju uroczystości rodzinnych, religijnych, a także państwowych. Kiedy wybieramy się na góralskie wesele, chrzciny, a nawet pogrzeb, możemy mieć pewność, że będą im towarzyszyć charakterystyczne góralskie nuty. Góralskie imprezy nie mogą się odbyć bez tradycyjnej muzyki, charakterystycznej dla tego regionu.

Tradycyjna góralska muzyka jest także nieodłącznym elementem góralskich tańców. Na Podhalu tańczy się głównie zbójnickiego i taniec góralski. Pierwszy z nich jest domeną mężczyzn. Grupa złożona z kilku górali początkowo tworzy okrąg. Poruszają się oni po obwodzie koła i wykonują charakterystyczne, taneczne figury, głównie krzesanie i ozwodny. Towarzyszą temu góralskie przyśpiewki. W kulminacyjnym momencie tańca mężczyźni robią głębokie przysiady z wyrzucaniem nóg do przodu i wysokie wyskoki.

Zbójnicki to tradycyjny taniec górali podhalańskich. Ma głęboką symbolikę. Jest demonstracją męskiej siły, odwagi i dzielności. I choć dziś nieco zatracił swój pierwotny charakter, wciąż można go bez problemu zobaczyć na Podhalu. Co więcej, często jest on atrakcją góralskich biesiad organizowanych dla turystów odwiedzających Tatry. Ten niezwykle widowiskowy taniec zawsze wzbudza wśród nich żywe emocje.

Tradycje religijne góralskie- święta i obrzędy

Góralskich zwyczajów związanych ze świętami i obrzędami jest mnóstwo. Niektóre z nich są bardzo oryginalne i próżno szukać podobnych wśród innych grup etnicznych. Co więcej, część z nich wywodzi się jeszcze z czasów pogańskich i choć minęły wieki, nadal są praktykowane.

Mieszkańcy Podhala z jednej strony są niezwykle religijni, z drugiej wierzą w różne zabobony i przesądy. Obawiają się też uroków, zwłaszcza tych rzucanych na zwierzęta. Aby skutecznie ich uniknąć, okadzają zwierzęta i miejsca, w których są one na co dzień trzymane. Sypią także mak przy wejściu do stajni, czy obory, a poświęconym czosnkiem smarują słupy znajdujące się w tych pomieszczeniach.

Dla Podhalan niezwykle ważne są tradycje religijne. Wiara odgrywa w tym regionie ogromną rolę. Wszystkie święta kościelne są hucznie celebrowane. Świąteczne msze mają wyjątkowy charakter i wyjątkową oprawę. Górale zakładają swoje tradycyjne stroje i tłumnie ruszają do kościoła. Modlą się i śpiewają pieśni religijne w góralskiej gwarze.

Boże Narodzenie u górali podhalańskich spędza się wyłącznie w rodzinnym gronie. Według tradycji nie można przyjmować gości ani wykonywać żadnych prac. Jest to bardzo uroczysty dzień. Spędza się go zwykle na kolędowaniu.

Również Wielkanoc na Podhalu to wielkie wydarzenie religijne, do którego górale przygotowują się według tradycji. Przygotowania do tego święta rozpoczynają się w Środę Popielcową. Wielki Post to dla Podhalan czas refleksji. W tym czasie unikają oni spotkań w większym gronie, spożywają postne potrawy.

W Niedzielę Palmową święcą "bazicki", czyli bukiety wykonane z gałązek wierzbowych przystrojone kolorowymi wstążkami. W Wielką Sobotę podobnie jak w innych regionach Polski święci się pokarmy. Po ich poświęceniu należy ze święconką obejść dookoła cały dom. Zabieg ten ma na celu odgonienie od niego wszelkich nieszczęść. W Wielkanoc cała rodzina udaje się na rezurekcję, a po mszy zasiada do suto zastawionego stołu i świętuje.

Podhale- wyjątkowe miejsce, niezwykli ludzie

Podhale to niezwykle atrakcyjny turystycznie region Polski. Na jego atrakcyjność niewątpliwy wpływ mają jego mieszkańcy, ich historia kultura, folklor, kuchnia i sztuka. Planując wizytę na Podhalu, koniecznie trzeba więc zgłębić wiedzę na temat tego wyjątkowego miejsca i ludzi, którzy je zamieszkują. Pomoże to nam lepiej zrozumieć górali i ich odrębność kulturową. Z licznych opracowań dostępnych w sieci dowiemy się też, skąd wywodzą się tak charakterystyczne nazwiska i przydomki mieszkańców Podhala. Zwiedzając ten region, warto też spróbować góralskiej kuchni. Tradycyjne potrawy góralskie są bowiem wyjątkowo smaczne.

Górale Podhalańscy to jedyna w swoim rodzaju grupa etnograficzna, która zamieszkuje niezwykle ciekawy rejon. Unikatowa atmosfera, jaka tu panuje, niepowtarzalne krajobrazy, a przede wszystkim ludzka życzliwość to największe atuty Podhala.