Po czym rozpoznać górala, czyli osobę posługującą się gwarą podhalańską? Wyróżnia ich specyficzny dialekt, niespotykany w żadnym innym regionie Polski. Poznaj cechy charakterystyczne języka górali i przekonaj się, że słynna gwara mieszkańców Podhala wcale nie jest taka trudna!

Czym jest gwara góralska?

Mieszkańcy Podhala stanowią niezwykle barwną i interesującą grupę etnograficzną. Polacy podziwiają ich piękne stroje, bogatą kulturę oraz słynną gwarę, która nie zawsze jest rozumiana w innych zakątkach kraju, jednak każdy z nas słyszał ją przynajmniej raz w życiu. Gwara góralska to terytorialna odmiana językowa, stanowiąca połączenie polskiego dialektu z bałkańskimi i słowackimi wpływami. Gwara podhalańska jest rozpoznawalna w całej Polsce, a rodowici górale dbają, by nie zanikała pomimo upływu czasu. Swoim brzmieniem przypomina gwarę orawską lub spiską, a turyści rozmawiający z góralami często odnoszą wrażenie, że mieszkańcy Podhala mówią w innym języku.

Charakterystyka gwary podhalańskiej

Gdzie mówi się gwarą podhalańską? Językoznawcy stworzyli dość precyzyjną mapę pokazującą jej zasięg. Obejmuje ona m.in.:

• Zakopane,
• Poronin
• Biały Dunajec
• Kościelisko,
• Bukowinę Tatrzańską,
• Dzianisz,
• Witów
• Rabkę Zdrój,

Po czym rozpoznać rodowitego górala? Przede wszystkim po sposobie mówienia! W gwarze podhalańskiej akcentujemy pierwsze sylaby, z kolei w języku polskim akcent pada na przedostatnią sylabę. Góralski język zawiera wiele zapożyczeń, dlatego może brzmieć obco w uszach mieszkańców innych rejonów Polski. Wiele lat temu na Podhalu spotykano pasterzy wołoskich, którzy mieli spory wkład w ewolucję języka górali - to dzięki nim w gwarze znajdują się słowa węgierskie, rosyjskie i rumuńskie. Ta odmiana dialektu małopolskiego jest konkretna i rzeczowa - nie znajdziemy w niej ozdobników ani zbyt wielu określeń odnoszących się do duchowości lub pojęć abstrakcyjnych.

Znaczenie gwary podhalańskiej

Gwara to jeden z najważniejszych elementów kultury podhalańskiej. Prawdziwi górale całkowicie utożsamiają się ze swoim językiem - jest to dla nich forma codziennej komunikacji. U podnóża Tatr wciąż można spotkać całe rodziny, które doskonale znają i chętnie porozumiewają się w swoim rodzimym dialekcie. Podhalanie starają się chronić swoje dziedzictwo, chociaż gwara góralska coraz częściej bywa zniekształcana, na przykład na potrzeby reklam, filmów, czy audycji radiowych.

Gwara góralska w kulturze

Jednym z najpopularniejszych propagatorów gwary podhalańskiej był żyjący na przełomie XIX i XX wieku Kazimierz Przerwa-Tetmajer, uznawany za wyróżniającego się poetę okresu Młodej Polski. Jego twórczość była przepełniona tatrzańskimi inspiracjami i nawiązaniami do tego pięknego regionu. Gwarę góralską znajdziemy między innymi w jego serii opowiadań "Na skalnym Podhalu" lub w erotyku "List Hanusi". Jego wiersze "Hej, idem lasem" oraz "Krywaniu, Krywaniu" stały się nawet popularnymi piosenkami ludowymi. Górale pamiętają o swoim lokalnym artyście, którym był urodzony na Podhalu Andrzej Skupień-Florek. W swojej twórczości przedstawiał on miłość do regionu, w którym się wychował. Ważne miejsce w polskiej literaturze zajmują także utwory księdza Józefa Tischnera, który napisał gawędę "Historia filozofii po góralsku".

Jak mówią górale?

Słowa po góralsku brzmią zupełnie inaczej niż te same wyrazy wypowiadane czystą polszczyzną. Oprócz akcentowania pierwszej sylaby, na Podhalu występuje mazurzenie, czyli wymawianie niektórych głosek w inny sposób. Górale celowo zamieniają:

• "cz" na "c",
• "sz" na "s",
• "ż" na "z",
• "dż" na "dz".

Fonetyka w gwarze góralskiej fascynuje językoznawców. Mieszkańcy Podhala wymawiają pochylone "o", które brzmi jak "ło" z kolei samogłoski "e" oraz "a" często są wypowiadane z podwyższeniem artykulacyjnym. Gwara podhalańska przypomina polszczyznę z innymi końcówkami - mieszkaniec stolicy powie: "robiłem", a góral: "robiłek". Specyfikacja języka góralskiego odnosi się też honorowej liczby mnogiej, czyli zwracania się do osób starszych per wy. Podhalanin nie zapyta: "Czy może pani chwilę odpocząć?", tylko powie: "Odpocnijciy kwile". Rozmawianie w ten sposób oznacza najlepszą formę szacunku.

Najbardziej popularne zwroty w gwarze góralskiej

Osoby mówiące po góralsku starają się podtrzymywać tradycję i dbać o unikalną kulturę podhalańską. Słownictwo tego regionu obfituje w wyrazy zupełnie nieznane mieszkańcom innych zakątków Polski. W gwarze góralskiej istnieją też zwroty bardzo popularne, które z łatwością przyswajają nawet turyści. Warto pamiętać, że rodowici Podhalanie są bardzo związani z tradycją chrześcijańską, dlatego jednym z najpopularniejszych regionalnych wyrażeń jest przywitanie nawiązujące do religii. Wchodząc do czyjegoś domu, należy powiedzieć: "Niek bedziy pochwolony Jezus Chrystus", na co gospodarz odpowie "Na wieki wiekow". Pracujący górale pozdrawiają się słowami "Scynść Boze" i "Dej Boze". Elementy charakteryzujące gwarę podhalańską to wspomniana już, honorowa liczba mnoga, która powoli zanika wśród najmłodszych pokoleń.

Słownik gwary góralskiej

Turyści wybierający się na Podhale mogą przyswoić kilka najpopularniejszych zwrotów w regionalnej gwarze. Poznając bliżej góralskie słowa, odkryjemy ich podobieństwo do wielu europejskich języków. Chociaż początkowo gwara może wydawać się trudna i niezrozumiała, to szybko zrozumiemy podstawowe zależności, a melodyjny język górali przestanie być dla nas tajemnicą - odkryj najważniejsze słowa i zwroty w gwarze podhalańskiej.

a dyć - a przecież
alkierz - niwielki pokoik, bokówka
baba - żona, kobieta
babka - narzędzie metalowe do klepania kosy
baca - starszy pasterz, naczelnik juhasów na hali
baciarka - zabawa
bacyć - pamiętać, mieć na względzie
bacówka – szałas w górach
badyle - kończyny jelenia
baga - tytoń do żucia
balia - wanienka
bania - kopalnia
barco - pasy
baron - baran
barz, barzo, bars - bardzo
basior - samiec wilka
basy góralskie
bedom - będę
bez - przez
bezecera - bezecny, niegodziwiec, straszydło
beło - głęboki basen w rzece
biegunki - gruby śrut, loftki
bombolki z miodem – drożdżowe ciasteczka
boskać – całować
brok - śrut
brusek Mniejsza forma oscypka w kształcie niskiego walca (do 50 dag)
brydza – ser owczy
bryja - zupa z parzonej mąki owsianej, kasza manna
bryndza podhalańska - ser wyrabiany na bazie zmielonego i posolonego dojrzałego bundzu
brzizek - urwisty brzeg strumienia
brzost - wiąz górski
brzyzek – brzeg, pagórek
bucek - młody buk
bucosek - bukowy kij
buczyna - las bukowy
budorz - cieśla
bukty - kluski ziemniaczane
bundz - zwany też buncem, grudą lub syrem to łagodny, dojrzewający ser, o lekko kwaśnym i orzechowym smaku, rodzaj suchego twarogu o zwartej, elastycznej konsystencji, pozwalającej na swobodne krojenie w plastry
bycki - byki
bydlyncie - cielę
byrki, łowce - owce
bytowanie - życie
bytować - żyć
bzy mi sie - bardzo mi się chce
cap - samiec kozicy lub sarny; także samiec kozy domowej (kozioł) lub owcy (baran)
cebrzyk - misa dla zwierząt
cejco - to i owo
ceper - przyjezdny, obcy, ktoś spoza gór, turysta z nizin (ironiczne, lekcekaważąco)
cepucha - do młócenia żyta
cepy - dwa kije do młócenia
cetyna - igły drzew w lesie
chajok - tam
chawok - tutaj
chałba – dom
chlyp - chleb
chlyw - chlew dla bydła
chmara - gromada
cholewki - gumiaki
chudobny – ubogi
chłop – mąż
ciasnocka - półhalka
cieciorka - samica cietrzewia
cieszyna - miejsce zaciszne, zwłaszcza osłonięte od wiatru, śniegu czy deszczy (wybierane na kryjówkę przez zwierzynę)
cieścia / teściowa - matka żony - potwierdź
cieść / teść - ojciec żony - potwierdź
ciosek - do wyciągania żaru z pieca
ciskać – rzucać
ciupaga - siekierka na długim drzewcu
ciupać – rąbać
ckliwo - tęskno ckotwić - tęsknić czbanować - zasmucić, zatęsknić się przykrzy mi się - nudzi mi się
cliwa - brzydka
cni się - przykrzy się
cnie mi się - nudzi mi się
co mi ta płaci - co mi to za różnica, wszystko mi jedno
cojsi, cosi - coś
copka – czapka
corno izba – kuchnia
cosi kasi - coś, gdzieś
cucha - wierzchnie odzienie z owczej wełny, sukmana, gunia
cudować - podziwiać
cudzić - ciągnąć
cuska – płaszcz
cymry - areszt
cyrhla - polana
cyrpok - podbierak
cysto piyknie - całkiem, zupełnie
czerw - larwa pszczoły, osy
cłek - człek, człowiek
deduła - niedołęga
deptanie - zachowanie godowe kuraków
dere - do tłuczenia lnu
diask - diabeł
do imentu - całkiem, bez reszty, zupełnie
do nuka - do środka
dobrodziej - ksiądz
dobrzy chłopcy - zbójnicy
dokiela - dokąd, jak daleko
dokładać się - dopominać się
domina - majątek, folwark
dosuć - dosypać
dowody - sposoby
dranice - deski
drutówka - rodzaj strzelby
drzewiej – dawniej
drótówka - rodzaj strzelby
duchac - dmuchać
dudki - pieniądze
dudy, dudzicki - ludowy instrument muzyczny dęty
dujawica - zamieć
duje - mocno wieje
durknąć – strzelić
durny - dumny
dutki - pieniądze
duć - wiać
dyle - podłoga
dymna kuchnia - dawna nazwa kuchni
dyć - ale
dziedzina - wieś
dzieska - do wyrobu ciasta na chleb
dzioj - dzień
dziopa - scierka
dzisiok – dzisiaj
dziska - naczynie do zarabiania ciasta
dziubriony - zraniony
dziuga porazony - sparaliżowany
dziywka - panna; niezamężna; nie mająca dziecka
dzwierz - zwierzę
dźwierze - drzwi
fanciorz - komornik sądowy
farba - krew
farbić - krwawić
fasiąg – wóz góralski
felować – brakować
ferula - mieszadło do mleka
fiakier - góral powożący fiakrem
fiakr - lekki 1- lub 2-konny pojazd służący do wynajmu w celach zarobkowych
fidrygoł - wiercipięta
filcoki - gumowe buty
fizoły – danie z fasoli
flasecka - flaszka
fonata - na oscypki
frajer - chłopak, narzeczony
frajerka - kochanka
franuza - do noszenia mleka
fte - wtedy
fto - kto
ftorosi - któryś
ftory - który
ftosi - ktoś
ftozby - któżby
furgać - latać
gacie - kalesony, spodnie
gajdy - dudy, regionalny instrument dęty
gawiedź - wszy, wszelkie robactwo
gawra - ukrycie niedźwiedzia na czas zimy
gazda - gospodarz
gaździna - gospodyni
gibki - szybki
gieleta - naczynie drewniane z pałąkowatym uchwytem, używane przy dojeniu owiec
gielta - drewniane naczynie
giełceć - rozlegać się
glajcarzyk - drobna moneta, cent
gnotecek - mały pieniek do rąbania drzewa, gróń
gnotek - klocek do rąbania drewna
gnój - obornik
gociniec - droga między domami
god - wąż
godać - mówić
godny - dobry, solidny
goje – drzewa
gornecek - filiżanka, kubek
gorze - pali się
gosinos - kij z knotem
gołka – wędzony ser krowi w formie walca
gołoborze - rumowisko skalne w górach
grapa - górka, wzniesienie
grazka - rozłożysty grzbiet wzgórza
grodza – ogrodzenie
gronik - szczyt, wzgórze
grule – ziemniaki
grzęda - niewielki grzbiet górski
gwara - opowiadanie
gęśle – skrzypce
głobi - sprzyciarz
głuchoń - głuszec
głuszka - samica głuszca
habryka - tytoń
haj – tam
hajduk - (z węgierskiego) rabuś, rozbójnik, łupieżca, opryszek
hajnica - łąka w polu lub w lesie
hajnik - gajowy
hajnówka - leśniczówka
hala – łąka górska
halizna - powierzchnia leśna nie zadrzewiona
halny - wiatr typu fenowego, wiejący w południowej Polsce, w Karpatach i Sudetach
hamernik - hurnik
hamry - huty żelaza, kuźnie (por. niem. die? hammer - kuźnia)
haniok - tam
harnaś – przywódca
hasen - zysk
haweren - gawron
hawiorz - górnik
hałuski – ziemniaczane kluseczki
hańbić się – wstydzić się
heboj – chodź
hej – tak
het - gdzieś daleko
hipkać – skakać
hipnąć - skoczyć
hnetki - niedługo, wkrótce (por.czeski hnet)
ho? - co?
hojco – cokolwiek, byle co
honielnik - pomocnik pasterza, juhasa, zwykle młody chłopiec
honorny - honorowy
horar - gajowy, leśnik
hory - góry
hołdymas - zakończenie prac polowych, oblewanie; (dożynki)
hruby - gruby
huciawa - gęstwina
hucioki - krzewy
huncfuty – długie włosy
hurnawica - burza z wichrami
hutman - dozorca
huściawa - gęstwina, gęsty młodnik
hybać - skakać
hybnoć - zajść
hyr - rozgłos, sława
hyrny - wyniosły, sławny
héboj - chodź
ino – tylko
izba - główny pokój w domu
izba biała - porządna izba
izba czarna - kuchnia
izdebka – mały pokoik przy kuchni
iść w kumotry - być chrzestnym na chrzcie
ja - tak
jakieby - jakby
jarka - młoda owca
jarmica - półka do stawiania garnków
jarzec – jęczmień
jaze – aż
jedon - jeden
jodło – jedzenie
jorka - młoda owca
juhas - pasterz podległy bacy, dozorujący owce na hali
jyzyna - podwieczorek
ka - gdzie
kabatek - rodzaj kobiecej bluzki
kabot – kurtka
kaby - gdzieżby
kacka - kaczka
kaflok – piec kaflowy
kaganki - wiece
kaj – gdzie
kajsi - gdzieś
kajsik - gdzie
kalosze - krótkie buty
kamasze - buty męskie z krótką cholewą
kanka - dzbanek na mleko
kapać - zdychać
kapśliki - kapiszony
karapetniaczka - niezdara, niedołęga
karba - kij z nacięciami
kater - katar
kaz - dokąd, gdzież
kaz, kany, kanyz - gdzie
kcem – chcę
ki - jaki
kicara - noga, kość goleniowa
kida - pada
kidało – sypało
kie - kiedy, gdy, jeśli
kieby - gdyby
kiek - kiedy
kielo - ile, ileż, tak jak
kierdel - stado owiec
kierot - do młócenia zboża
kierpce - noszone przez górali obuwie wykonane z jednego kawałka skóry łączonego rzemieniem, przysznurowane do łydki sznurem lub rzemykiem
kiesi - kiedyś, wczoraj, parę dni temu, dawno
kionka - do prania w rzece
kiyrnicka - naczynie do robienia masła
klepisko - podłoga
klepkać – klepać
kllepkać - klepać
kluc - dyszel od pługa
klupać – stukać
koban - wieprz
kociołek - duży garnek
kocis - pański furman, stangret
kolebie - trzęsie
koliba, koleba - szałas, zadaszone ukrycie, może to być naturalna jama skalana służąca pasterzom za schronienie
kolwicek – prawie
kompaturki - okładki na książki
konać - umierać
konielnik - pomocnik pasterza
konolek - kawałek, trochę
konwie - dwa wiaderka spięte ze sobą
kopa - stóg kamieni
kopacka - motyka
kopka - niewiele
kopyrtać się – kręcić się
korbacz - ser "nitki" poskręcany "w warkoczyki"
kosar - zagroda dla bydła
kostki – szlifowane muszelki
koszar - zagroda dla owiec
kotelnica - miejsce rodzenia młodych
kotlik - miedziany lub źeliwny garnek, kociołek, często używany przez zbójników do zakopywaia skarbów
kotwić – tęsknić
koziorka - sucha gałąź
kołatać - mieszać
kołoce - kołacze
krapca – trochę
krapka – troszkę, odrobina
krolik - okrągłe drewniane naczynie
krzesnanek - ojciec chrzestny
krzestna - ciocia
krzestny - wujek
krzycała - płakała
krzycy - płacze
któz – któż
kuca - przybudówka
kufa – pysk
kukiełka - pleciona bułka
kulasa - potrawa z tartych ziemniaków
kulasa - zacierpka
kum - ojciec chrzestny
kumoda - komoda
kumora – izdebka
kumoska - matka chrzestna
kumoterki - sanie, zaprzęg dla kumotra z kumoską
kupia - kupno
kurcocie - kurczę
kurniawa – obfite opady śniegu z silnym wiatrem, zadymka śnieżna
kurwica - silny deszcz z wiatrem
kwaśnica – zupa zbliżona do kapuśniaku
kwiczoł - ptak
kwilka - chwilka
kęsiowo – jedzenie
kęsiwo - jedzenie
kłabuk - kapelusz góralski z muszelkami i piórkiem
lachy - chłopi z podgórza i nizin
lachy podkówcorze - w przeciwieństwie do górali, noszący buty z podkówkami
lajbik - kamizelka bez rękawów, często haftowana
lato - tego roku
leber – leń
lejbucek - urwis, ladaco, łotr
lemiesz - ostrze pługa
lezem - leżę
lezysko - legowisko
liemze - ledwie
likosz - lekarz
lo - dla
locegoz - dlaczego
loftki - gruby śrut do strzelby
londak - brusik do ostrzenia kosy
luba - miła
lukanie - porozumiewanie się dziewcząt w czasie wypasania zwierząt
luto - żal, przykro, smutno
lysa - lekkie, przenośne, drewniane ogrodzenie używane do budowy kosora
malućko - malutko, niewiele
manicka - maselnica, przyrząd do robienia masła
maras - bagno, błoto
marsina - padlina
masciorz - lekarz
masny – tłusty
matecznik - pierwotna, dzika ostoja niedźwiedzia i innej zwierzyny, jądro puszczy
matuś – mama
maśnicka - maselnica, przyrząd do robienia masła
mglisko - nieprzyjemna mgła
mieleż - kopiec ułożony z klocków drewna
miesioncek - księżyc
minąć się - umrzeć, zejść z tego świata
miodlica - do obrabiania lnu
miorka - koszyk do przenoszenia owsa
mitrożyć – lenić się
międlenie - etap obróbki lnu
moczyć - oddawać mocz
mojka - świętowanie dojścia do szczytu budynku, wiecha
moskol - placek owsiany pieczony na piecu / z gotowanych ziemniaków i mąki
mrawii - pada, np. śnieg
mrawić – trwonić
mraźnica - zagroda na halach lub na leśnych pastwiskach
mrośnica - zagroda dla bydła
muca - twarz
munek - młynek
muzyka - muzykant
myjnica - miska
myjok - ścierka do mycia naczyń
myrdać - kiwać
mysina - brzydactwo
mógek - mogłem
młaka - podmokła łąka, bagno
na cóż - po co, na co
na despet- na przekór, na złość, dla żartu
na dłole - na dole
na izbie – na strychu
na moj dusiu – na moją duszę
na obyrtke - na opak
na ozaist - naprawdę, na pewno, zaiste (por. słowacki: naozaj, czeski: jiste)
na podołku - na kolanach
na roty - na gwałt
nablizać - przybliżać
najduch - nieślubne dziecko
nalepa - przypiecek, część dymnego pieca kuchennego
napytać – zaprosić
naremny - gwałtowny
naryktować – przygotować
nastroić - przyszykować
nastroił - naszykował
nasurać - nagnieść
nasuć - nasypać
nawalny - wyjątkowo ulewny deszcz
nawzdy - na zawsze
nie barzo - nie bardzo (niezbyt, raczej nie?)
nie peć - źle, niedobrze, nie na żarty
nie skrzepi się - nie wyzdrowieje
nie zatrefiona - ciężko ją zadowolić
niecki - do owsa
niedopowiednio - nieodpowiednio
nieobitelne - niezasiedziałe
niepile - obce, cudze
niepilec - obcy, nie z tej wsi
nieskoro - za późno
niewiasta - synowa
nifto - nikto
nika – nigdzie
nikaj - nigdzie
no cóż - na co? po co?
nocnik - nocleg
nosaki - przyrząd do noszenia wody
nowelatko - podarek dla kolędników, pieniądze na nowy rok
nozdać się - spodziewać się
nęcisko - coś, co wabi, przyciąga (stosowane np. przez myśliwych...)
obora - podwórko
odyniec, locha i warchlak - samiec, samica i młode dzika
ogiyń - ognisko w polu
okiennice - okna
okiść - osiadły na drzewach śnieg
okowita - wódka
omasta – przyprawa
opdować - gadać
oscypek – tradycyjny ser owczy
ostomiły – najmilszy
ostrewka - drewniany pionowy drąg z wypustami służący w polu do układania na nim siana
ozestempowały - rozstępowały
ozpajezić się - rozzłościć się
pacholek – służący
paci - pułapka na myszy
palenka - wódka
palica - kij
paprzysko - miejsce podmokłe, tarzawisko
para - powietrze
parobek - kawaler
parzenica – haftowane zdobienie męskich spodni
parzeć - szczypiorek
pedziec – powiedzieć
pedzioł - powiedział
pedzo - pędzą
pelenka – wódka
perć, pyrć - wąska ścieżka wysokogórska
piarg - usypisko (rumowisko) skalne
piciur - jeleń
pieklarz - awanturnik, niegodziwiec, bezbożnik
pierwi - pierwszy
piknie - pięknie
piro - opiera
piscolet - pistolet
pisczołki - patroszyć
pitwać - ciąć
pociemioto - ciemno
podciep - dziecko boginki
podnęta - przynęta
podrost - skupiska, powierzchnie małych drzew
podufały - dumny, zarozumiały
podłazy -zwyczaj chodzenia z życzeniami podczas świąt
podłaźniki - choinki
pofurkać - rozmieszać
pogródka - kamienny próg przed domem, weranda
pojeden – więcej niż jeden
pojedynka - strzelba jednolufowa
pokiela - dopóki
pokiela – po ile
pokocieć - urodzić się
pokłady - skarby
polana – łąka
poleku - z wolna
polepa - podłoga
polica - półka
policmajster - komendant posterunku
polodkować - wyśledzić
polonie - miejsce do palenia
polowac - myśliwy
popać - dopaść
poseł – poszedł
posiady – spotkania towarzyskie
potek - chrzestny
potocek - mała rzeczka
potrow - siano z drugiego pokosu
powała - sufit
powiom - powiem
powodki - cugle
powąska - lniana szmatka do cedzenia mleka
pozabaczyć – pozapominać
pozbacujem se - przypomnę sobie
poziro - podgląda
poć tu – podejdź tu
połaźnica - choinka świąteczna
połednie - południe
połednina - obiad
połka - pałka do ucierania ciasta
pościel – łóżko
prasy - żelazko
prec - daleko
precki - gdzieś daleko
prednówek - czas poprzedzający porę urodzaju
proci - naprzeciw
prosem piknie - proszę pięknie
proć - przecież
przebacyć - strzelić w bok
przeca - przecież
przecuć - przeczuć
przepominać - zapomnieć
przepytywać – przepraszać
przetak - sito do przesiewania zboża
przetok - aż
przewlecenie - czysta bielizna
przeć - zapierać się
przełonacyć - przeinaczyć, zmienić
przybocyć – przypomnieć
przycie - najniższa belka w ścianie
przycona - nakryte pomieszczenie przy stodole
przygaźnie - przygaśnie
przykrzy mi się - nudzi mi się
przyloz – przyszedł
przymrawić - przybić
przypacyć - przygnieć
przysiadać - napadać
przystrzec - spostrzec
przysuć - przysypać
przysła – przyszła
przywara - przywarty
przyć - ścieżka
puciera, puciyra - duże (50 - 100 litrów) drewniane naczynie z klepek w kształcie beczki, w którym górale zakwaszają (owcze) mleko i przechowują zyntycę
puciero - drewniane naczynie do mleka
pujdomy – pójdziemy
pukać - pękać
puska - puszka
puska patyków - pudełko zapałek
putnia - drewniane naczynie z klepek, z jednym lub dwoma uszami
pyrć – szlak w górach
pytać - zapraszać, prosić w gościnę
pędzel - kosmyk włosów w okolicy narządow moczopłciowych
płacki - łzy
płasc - płaszcz
płazy - belki z pni z dwóch stron wyrównanych celem uzyskania płaskich powierzchni
płaśń - powierzchnia płaska, wyrównana
płojdze - choć
płony – lichy
płotocek - mała rzeczka
płutna - miarka
racice, ratki - stopa kozicy
rad widzieć - lubić
raić - radzić
rańtuszek - rodzaj szala
redyk - uroczyste wyjście owiec na pastwiska na górskich halach
redykać - pędzić owce ze wsi na hale i z powrotem
redykołka – mały oscypek, maleński serek w formie wrzeciona
regiel - piętro roślinności, zależne od wysokości i gleby
rezolucja - uchwała, zarządzenie
roki – lata
rombonica - ciupaga
rondel – duży garnek
ronecka - rondel
rozkidać się – rozwalić się
rozpajerzyć - bardzo się zdenerwować
rozwozać - zastanawiać się
rubać – rąbać
ruja- gody zwierząt
rusył się – ruszył się
rutunek - całe ubranie
ryftyk - pośpiesz się , szybko (por. czesk. rychle - szybko, niem. richtig - prawidlowo)
rymać - stempel do strzelby
ryza - drewniana rynna
rył - miara długoci
rzeźnia - poręba, przerąbka w lesie
rzodko – słabo
rzyć - tyłek
sabasinik - piec do pieczenia chleba
sajta - polano, drewno, gałąź
sajtka - kawał drewna
satra - szałas, dach z gałęzi do ochrony bydła w górach
scotwa - gdzież byś (por. czeski sotwa - ledwo, mało prawdopodobne>)
scypa - kapusta z mlekiem
scyrbak - gatunek roślin
scyry – szczery
se - zawsze
selenijaka - wszelka
serdok - kożuszek barani bez rękawów / serdak
siacie - zboże
siajny - marny
siano - siano z pierwszego pokosu
siber - szyber, zasuwa w kominie
sidzinarka - dewotka ze wsi Sidzina
siec - kosic
siedlacka - szufelka
siedlocka - do wiania zboża
siedzom – siedzę
siemie - nasienie
sietniak - niedołęga, cherlak, matołek
sietniok - niewydarzony, niepełnosprawny człowiek
sień - małe pomieszczenie, z którego można przejść do sąsiednich izb, rodzaj korytarza
sinniki - materace ze słomy, do spania
siumny -wspaniały, dorodny
siuter - żwir
siwar - wysokie trawy i turzyce wilgotnych miejsc (stąd nazwa zamieszkującego je ptaka tatrzańskiego: siwarnik)
siwy - niebieski
siąpawica - drobny, długotrwały deszcz, mżawka
sjeni – zdjęli
skieltować - kupować
skije – narty
skokać - skakać
skole - skały, kamienie
skonać - umrzeć
skorusa, skoruszuna - jarzębina
skorusyna - jarzębina
skrom - tłuszcz
skrzyzala - gładki kamień, kamienna płyta
skucina - sierść
składok - nóż składany
skłobel - zasuwka do drzwi
skłopiec - wiaderko do mleka
smatka - chustka
smrek - świerk
smąd - swąd
snalyź się - znaleźć się
sobnioki - sanie do wożenia nawozu w zimie
sopa - szopa
sosieki - duże skrzynie na zboże
sotra - dach z gałęzi
splądnik - agrafka
spodnioki - kalesony
spozirajo - oglądają
sprógować - spróbować
spularysek - portmometka
stajonecka - kawałek uprawnego pola
stamtela - stamstela - stamtąd
stawy - potrzaski na zwierzynę
stojenie - miara długości
stolica - duży stołek
stopka - do rozgniatania zboża
stretnoć, stretnonć - spotkać (por. słowacki strenout')
stroić - szykować
stropiła – zmartwiła się
strużyna - ciek wodny
strybać się - wdrapać się
strąga - ogrodzone miejsce w kosarze przeznaczone do dojenia owiec
suciec - szelecić
suje się - sypie się
sukać – szukać
suknia - okrywa włosowa zwierzęcia
sulki - kulki z ciasta
sydło - szydło, narzędzie do wykonywania dziur w skórze
syr - ser
syćko - wszystko
sztacheta - kawałek drewna
sónsiek - skrzynia do przechowywania ziarna, nasion, itp.
sędej – wszędzie
sędy - wszędzie
tamok - tam
tamstela - stamtąd
tarło - okres godowy ryb
tela - tyle
tele dole - tak daleko
telezego - trochę
telo co cud - bardzo dużo
tram - część odziomkowa drzewa
truchła - trumna
trza - trzeba
trzód - stare glinianie naczynie
turnia - niewysoki szczyt skalny
tustela – stamtąd
twardziel - wewnętrzna część pnia
twósz - tchórz
tłok - ugór (pole czasowo wyłączone z użytkowania aby ziemia mogła odpocząć w celu poprawienia żyzności gleby)
ucenstujemy - poczęstujemy
ucheloć się – uchylić się
ududkować - nie obiecywać
uhlary - węglarze (por. czeski uhlik - węgiel)
ujna - żona wuja, brata ojca lub matki
ukwalować - radzić
upierdliwy – dokuczający, narzucający się
upytać - uprosić
upłaz – równina pomiędzy skałami
urada - narada
urodny - urodziwy
urok - choroba spowodowana czarami
urzyca - materiał do wkładania w buty
usipy - prawo
utopiec - demon w postaci chłopca
uwarzyć - ugotować
uwidzieć - zobaczyć (por. czeski uvidit')
w nuku - w środku
wadera - samica wilka
wadzić się - kłócić się
walna dolina - dolina sięgająca głównej grani
walor - prawo, znaczenie, siła
wanta – głaz, skała
warmuz - potrawa gotowana na wsi góralskiej w okresach głodu, przyrządzana z ziół i zielska z dodatkiem mąki i plew owsianych
wartko - prędko, szybko
warzyć – gotować
waserwoga - poziomica (por. czeski .vodorovaha, niem. wasserwage)
wataha - gromada, zgrupowanie wilków
watra - ognisko pasterskie w szałasie (z rumuńskiego, słowo używane przez wołoskich pasterzy)
wereda - paskuda, brzydactwo
wiatrołom - obszar z drzewami powalonymi przez silny wiatr np. halny
wiskać - śpiewnie krzyczeć falsetem, z charakterystycznym stopniowanym spadkiem wysokości dźwięków
wiyrch - szczyt
wiz go/jom - widzisz go/ją
wiz wej - widzisz (jak to jest)
wolorz - pasterz wołów
worce – jest warta
wse - wszędzie
wsyndy - wszędzie
wtory - który
wtoryndyz - którędy
wtoz - kto
wy żeście, wyście som - jesteście
wykrot - drzewo wyrwane z korzeniami, inaczej wywrót, wiatrował
wyzdajać – wykonać
wzierać - zaglądać
z nuka - do? środka
z tamela - stamtąd
z upojenia
za w "imie Łojca" - w mgnieniu oka
zabacyć - zapomnieć
zachylina, zachyłek - miejsce zakryte, zaciszne
zacoć - poczuć
zadek - tyłek
zagon - długi ciąg pola
zaguwek - poduszka
zamirek - patyczek do mierzenia mleka
zapoziołek - ktoś marny, lichy
zapożyczenia/podobieństwa do języka czeskiego/słowackiego:
zarembek - polana w lesie
zatom - za tym
zatrefić – dogodzić
zatyroł kasik - zapodział gdzieś
zawaterniok – kłoda stale paląca się przy ognisku w szałasie
zawidzieć - zazdrościać (por.czeski)
zawiedą - zaprowadzą
zbacować - przypominać
zbyrk - odgłos dzwonka
zbyrko - brzęczy
zbyrocki - dzwonki
zdanie - zdolność, umiejętność
zdechlok - chuchro, szybko się męczący
zebyk - żebym
zecy – rzeczy
zepszałe - zgniłe
zerdzi - długie kije
zeszały - zgniły
zeźlić - zezłościć się, zdenerwować
zgniwołe mnie - zdenerwowało mnie
zioro - patrzy
zjedyjek - oto jestem
zmłora - człowiek, który nie chce jeść
zobacyć – zapomnieć
zoby - zęby
zołna - dzięcioł
zrywka - ściąganie z wyrębu ociosanych drzew
zwada - kłótnia
zwitali - przywitali
zwitołek go - przywitałem go
zwoistnie - istotnie
zwon - dzwon
zwoneczek - dzwoneczek
zworka – kłótnia
zwyki - zwyczaje
zwyrtać - obracać w kółko w tańcu
zwyrtło mi sie - udało się, szczęśliwie się złożyło
zwysyć - sprzykrzyć
zwysyć - zostać, mieć ponad miarę (np. zwysyło mi siy pore grul - zostało mi parę ziemniaków)
zwyżka - wysokie miejsce
zycie - jedzenie
zyngra – iskra
zyntyca - żętyca; serwatka z owczego mleka
zywobycie - życie
zyznać - zerknąć
złomek, złomisko - złamane drzewo, złamane skupisko drzew
złóbcoki (instrument podobny do skrzypiec)
ćliwa - brzydka
ćma - zmierzch, zmrok, ciemno
ćmi sie - ściemnia się
łańka - młoda samica jelenia
ło bez - ach tak
łobejdzies – obejdziesz
łobytom - ciągle
łobzdobała – rozbolała
łodrobek - kawałek
łokabek - miotła
łokno - okno
łoko - oko
łokropecn - okropnie
łokropecnie – okropnie
łokulory - okulary
łokurować - zyskać
łoni - zeszłego roku
łopaterny - ostrożny
łopoki - miarka
łorcyk - fragment uprzęży końskiej
łoscok - gałązka
łotawiło - odżyło
łoto - kiedy
łowce - owce
łucek - szczypiorek
łupierz - złodziej
łupina - synonim czegoś słabego
łyska się - błyska się
łyźnik - półeczka drewniana
łyźniki - półki na łyżki
ścignąć - zdążyć
ściojze - stójże
ściągnąć – zdążyć
śklanka - szklanka
śleboda - swoboda, wolność
ślebodny - swobodny
ślyść - zejść
śmierzć, śmierztecka, śmirzć - śmierć
śniego - z niego
śnimi - z nimi
śpas - żart, dowcip
śpasować - żartować
śpasy – żarty
śperchet - blacha na piec kuchenny
śpiwać - śpiewać
śpiwo - śpiewa
śpocek - pół kwaterki
śreka - przejazd kolejowy
śreń - warstwa lodu na śniegu
śrybło, śrybny - srebro, srebrny
śtramcyć się - stroić się
śtrybno - stromo
śtuder -spryciarz, człowiek pomysłowy
śtuderować – kombinować
świarny (śwarny) - fajny, szykowny, ładny, piękny, zgrabny, dzielny, dziarski
świekr / świakier - ojciec męża - potwierdź
świekra - matka męża, teściowa
świnty Scepon - św. Szczepan
źeradlo - lusterko
żentyca (inaczej: żętyca) - to serwatka z mleka owczego, otrzymywana przy wyrobie sera na halach z drobinami sera, pozostała po wytrąceniu bundzu, pozostała po produkcji oscypków
żleb - wklęsła rynnowa forma ukształtowania terenu górskiego z niewyrównanym dnem o profilu zbliżonym do litery V